AFGANISTAN w XX. i XXI. wieku
jako tło dla moich zbiorów numizmatycznych – w porządku chronologicznym (zdjęcia monet i banknotów własne – opisy monet i banknotów na podstawie katalogów - teksty historyczne na podstawie Wikipedii)
ROK	AWERS		REWERS	OPIS	KONTEKST
1926				KRÓLESTWO AFGANISTANU Banknot wydany w roku 1926 o nominale 10 Afganów. {rozmiary: 10,7 x 19,6 cm} Amanullah Chan – król Afganistanu w latach 1926–1929 Tekst po francusku: »Sur Présentation de ce billet la Trésorerie Paiera au Potteur la somme de 10 afghanis» (Po zaprezentowaniu niniejszego banknotu Skarbiec wypłaci okazicielowi sumę 10 afganów) Reszta tekstów w języku Dari (język dworu królewskiego). Wikipedia: „Dari – język z grupy irańskiej języków indo-europejskich, zazwyczaj uważany za wariant języka perskiego. Obok paszto jest jednym z dwóch języków urzędowych Afganistanu. Status obydwu języków był i jest różny: dari był językiem dworu, kultury, literatury, miasta i rzemiosła.”	Wikipedia: „Panujący u progu XX wieku Abdurrahman Szah zgodził się na brytyjską kontrolę nad polityką zagraniczną i wprowadził politykę izolacjonizmu. W 1893 roku rząd Afganistanu pozwolił, w obawie przed wojną, na włączenie części obszarów afgańskich do Indii Brytyjskich. W 1919 roku doszło do kolejnej wojny z Wielką Brytanią spowodowaną afgańską chęcią odzyskania utraconych terenów. Wojna zakończyła się uznaniem niepodległości Afganistanu przez Wielką Brytanię. W 1921 roku Afganistan zawarł dwustronne układy z Wielką Brytanią i ZSRR, które przypieczętowały niepodległość kraju. Ówczesny władca Amanullah Chan wprowadził szereg reform na styl europejski, co nie zostało dobrze przyjęte przez większość ludności. W rezultacie w 1928 roku doszło do rebelii, która zmusiła władcę do ucieczki. Kolejni władcy kontynuowali politykę izolacjonizmu.”
1961				KRÓLESTWO AFGANISTANU Moneta wydana w roku 1961 o nominale 5 Afganów. {średnica: 2,9 cm – waga: 8 g} Portert króla i po lewej: ۱۳۴۰ (1340 w słonecznym kalendarzu perskim); a po prawej: ۱۳۸۱ (1381 w księżycowym kalendarzu muzułmańskim) - w naszym (gregoriańskim) kalendarzu oba oznaczają rok 1961. ۵albo٥ = cyfra 5	Wikipedia: „Mohammad Zaher Szah (ur. 16 października 1914 r. w Kabulu, zm. 23 lipca 2007 r. w Kabulu) – król Afganistanu w latach 1933–1973 z dynastii Barakzai. W lipcu 1973 r. król wyjechał na leczenie do Włoch i wówczas doszło w Afganistanie do bezkrwawego zamachu stanu, przeprowadzonego przez Mohammada Daud Chana – stryjecznego brata króla...”
1961				KRÓLESTWO AFGANISTANU Banknot wydany w roku 1961 o nominale 10 Afganów, {rozmiary: 6,6 x 15,5 cm}, drukowany przez Thomas De La Rue & Company, Limited (Anglia). Portert króla, a na odwrocie Masjid Sabz ("Zielony Meczet") w mieście Balch (dawniej: Baktra) w północnej części Afganistanu, ok. 20 km na północny zachód od stolicy prowincji Mazar-i Szarif. (Mosque of Khwaja Mohammad Abu-Nasr Parsa 1460 - 1598).	Wikipedia: „Zaher Szah nie podjął próby odzyskania tronu. W miesiąc po proklamowaniu Republiki Afganistanu formalnie abdykował i pozostał na emigracji, zamieszkując w Rzymie. Powrócił do kraju dopiero po obaleniu reżimu talibów, w kwietniu 2002 r. Koncepcja restytucji monarchii była jednym z wariantów odbudowy i demokratyzacji zniszczonego wojną kraju. Mohammad Zaher Szah rozpoczął obrady Loja Dżirgi i jako symbol jedności Afgańczyków otrzymał tytuł Ojca Narodu, jednocześnie ostatecznie zrzekając się pretensji do korony. Zamieszkał na stałe w Kabulu, nie angażując się w politykę. Zmarł w wieku 92 lat. Pochowano go w królewskim mauzoleum na górze Marandżan w okolicach Kabulu.”
1973				REPUBLIKA AFGANISTANU Moneta wydana w roku 1973 o nominale 5 Afganów. {średnica: 2,75 cm – waga: 7,1 g} godło Republiki Afganistanu ۱۳۵۲ – SH 1352 (1973) ۵albo٥ = cyfra 5	Wikipedia: „W 1973 roku doszło do zamachu stanu zorganizowanego przez Mohammada Daud Chana (kuzyna króla i byłego premiera), Ludowo-Demokratyczną Partię Afganistanu (a konkretnie jej umiarkowanej frakcji „Parczam”) i grupę radykalnych oficerów armii. Daud Chan po przewrocie ogłosił koniec istnienia monarchii i proklamował Republikę Afganistanu, której został prezydentem.”
1977				1. REPUBLIKA AFGANISTANU Banknot wydany w roku 1977 o nominale 20 Afganów, {rozmiary: 5,9 x 14,1 cm}, drukowany przez Thomas De La Rue & Company, Limited (Anglia). Data: Na awersie: Portret prezydenta Mohammada Daud Chana. Na rewersie: widok na stolicę Afganistanu Kabul. Miasto znajduje się 1800 m n.p.m. w wąskiej dolinie między górami Hindukusz i leży nad rzeką Kabul.	„W początkowym okresie rządów Daud Chan prowadził politykę współpracy z ZSRR. W 1977 roku zatwierdził nową konstytucję,wprowadzającą prezydencką formę rządów i system jednopartyjny, z Partią Rewolucji Narodowej (założoną w 1974 roku) jako jedyną legalną partią. Jednocześnie zdelegalizowano wszystkie partie polityczne, oraz wykluczono z rządu przedstawicieli Parczamu. Do więzień masowo trafiali również byli sojusznicy Dauda z LDPA, w tym Hafizullah Amin, Babrak Karmal i Nur Mohammad Taraki. Doszło też do zabójstw politycznych, a celem jednego z nich padł Mir Akbar Chajbar, którego śmierć była bezpośrednią przyczyną obalenia Dauda. Daud Chan został zastrzelony przez żołnierzy w Pałacu Prezydenckim wraz z większością swej rodziny.”
1979				Flaga w latach 1978-1980 DEMOKRATYCZNA REPUBLIKA AFGHANISTANU Banknot wydany w roku 1979 o nominale 20 Afganów, {rozmiary: 5,6 x 12,5 cm}, drukowany przez GOZNAK w Moskwie. Государственный знак Na odwrocie: Sanktuarium Alego w Parku narodowym Band-e Amir (pol. „Tamy/Jeziora emira”). Według lokalnych legend, jeziora stworzył zięć Mahometa – Ali. Sanktuarium Alego	Wikipedia: „Rewolucja kwietniowa – przewrót wojskowy dokonany przez radykalnych oficerów 27 kwietnia 1978 roku, którego skutkiem było przejęcie władzy w Afganistanie przez LDPA i proklamowanie Demokratycznej Republiki Afganistanu. Na czele rządu stanął Nur Mohammed Taraki, polityk z Chalku (Lud), radykalnej frakcji LDPA. 10 września 1979 nowym przywódcą LDPA i państwa został Hafizullah Amin. W kilka dni później doszło na jego polecenie do fizycznej likwidacji dotych-czasowego premiera Nur Muhammada Tarakiego. Interwencja radziecka w Afganistanie zaczęła się w nocy między 24 a 25 grudnia 1979 r. Komandosi z grupy Alfa, wylądowali na lotnisku w Kabulu i zaatakowali pałac prezydencki – Amin został zastrzelony, a jego następcą został Babrak Karmal, cieszący się zaufaniem radzieckich decydentów długoletni agent KGB. ”
1991				DEMOKRATYCZNA REPUBLIKA AFGHANISTANU Banknot wydany w roku 1991 o nominale 50 Afganów, {rozmiary: 5,9 x 13,2 cm}, drukowany przez GOZNAK w Moskwie. Babrak Karmal był prezydentem Afganistanu w latach 1979–1986. Po objęciu władzy zlikwidował poprzednią czerwoną flagę i przywrócił afgańskie 3 kolory. Na odwrocie: pałac Darul Aman zbudowany przez króla Amanullaha Khana na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku. Ruina Pałacu Darul Aman w 2008 roku.	Wikipedia: „Karmal jako praktykujący muzułmanin przystąpił do powrotu do odwoływań do tradycyjnych zwyczajów afgańskich oraz islamskich. Karmal został odsunięty od władzy wraz z dojściem do władzy w ZSRR Michaiła Gorbaczowa. W maju 1986 został zastąpiony przez Mohammada Nadżibullaha. Po odsunięciu od władzy wyjechał do Moskwy, gdzie zmarł w 1996. Nadżibullah zwiększył zakres liberalizacji i zlikwidował Demokratyczną Republikę Afganistanu, tworząc w jej miejsce II Republikę. W lutym 1989 roku Sowieci wycofali ostatnich żołnierzy z Afganistanu, ale wbrew oczekiwaniom obserwatorów rząd wciąż utrzymywał się u władzy. ”
1991				DEMOKRATYCZNA REPUBLIKA AFGHANISTANU Banknot wydany w roku 1991 o nominale 1000 Afganów, {rozmiary: 7 x 16 cm}, drukowany przez GOZNAK w Moskwie. Na awersie: Błękitny Meczet w Mazar-i-Sharif. Na rewersie: Triumfalny Łuk Zwy-cięstwa w Ogrodach Paghman.	„Po wycofaniu się Sowietów doszło do stopniowej islamizacji kraju – konstytucja z 1990 roku deklarowała, że Afganistan jest państwem islamskim i ostatecznie zlikwidowano w niej odniesienia do myśli lewicowej. 18 marca 1992 roku Nadżibullah ogłosił, że zgodnie z propozycją ONZ przekaże władzę rządowi przejściowemu. Przy pomocy urzędników ONZ próbował opuścić kraj, jednak zajęcie lotniska w Kabulu przez zbuntowanych żołnierzy uniemożliwiło mu realizację tych planów. Odtąd przebywał na terenie przedstawicielstwa ONZ w Kabulu.”
1993				1. ISLAMSKA REPUBLIKA AFGANISTANU (1992–1996) Banknot wydany w roku 1993 o nominale 5000 Afganów, {rozmiary: 7,4 x 16,5 cm}, drukowany przez GOZNAK w Moskwie. Na awersie: Meczet Pul-e Khishti w Kabulu. Na rewersie: Grobowiec Ahmada Shaha Durrani w Kandaharze.	Wikipedia: „W styczniu 1992 roku rząd Rosji zakończył swoje wsparcie dla Afganistanu i rząd spadkobierców LDPA ostatecznie upadł, a w jego miejscu mudżahedini utworzyli Islamską Republikę Afganistanu.” Wikipedia: „Ahmad Szah Abdali, (ur. ok. 1723, zm. 1772 Kandahar) znany też jako Ahmad Szah Durrani lub Ahmad Szah, był założycielem dynastii Durrani z Chorasanu, przez wielu uważany jest za założyciela nowoczesnego Afganistanu. Pochodził z królewskiego rodu Sadozai. Początkowo służył w gwardii przybocznej władcy perskiego Nadir Szaha. Po śmierci Nadira w 1747 roku ogłosił się emirem i przyjął tytuł Durrani ("Perła Pereł"). Władca cieszył się popularnością i wśród poddanych zdobył sobie przydomek "baba" ("ojciec", w znaczeniu ojca ojczyzny).”
1993				1. ISLAMSKA REPUBLIKA AFGANISTANU (1992–1996) Banknot wydany w roku 1993 o nominale 10 000 Afganów, {rozmiary: 7,4 x 16,5 cm}, drukowany przez GOZNAK w Moskwie. Na awersie: Wielki Meczet w mieście Herat. Na rewersie: ruiny twierdzy Qal'a-i-Bost nieopodal miasta Laszkargah (dawniej Bust), stolicy prowincji Helmand.	Mohammad Nadżibullah prezydent Afganistanu w okresie od 30 września 1987 do 27 września 1992. Wikipedia: „W dniu wkroczenia talibów do Kabulu (27 września 1996 roku) Mohammad Nadżibullah został przez nich schwytany, poddany torturom i stracony.”
1996 - 2001				ISLAMSKI EMIRAT AFGANISTANU	Wikipedia: „Islamski Emirat Afganistanu – historyczne państwo na terenie obecnego Afganistanu, istniejące w latach 1996-2001 pod rządami talibów.”
2002				2. ISLAMSKA REPUBLIKA AFGANISTANU Banknot wydany w roku 2002 o nominale 2 Afganów, {rozmiary: 5,5 x 13,1 cm}, drukowany przez Giesecke & Devrient w Niemczech. Na awersie godło Banku Afganistanu z obrazem z rewersu złotej monety - 20 staterów Eukratydesa I (króla Baktrii panującego w latach ok. 170-145 p.n.e.). Jest to największa złota moneta starożytności (masa 169,2 g, średnica 58 mm). Na rewersie: Triumfalny Łuk Zwy-cięstwa w Ogrodach Paghman.	Aszraf Ghani, minister finansów Afganistanu w latach 2002–2004, obecny Prezydent Afganistanu, od 29 września 2014 roku. Wikiepedia: „Aszraf Ghani urodził się w 1949 roku w prowincji Logar. Z pochodzenia jest Pasztunem. W 1973 ukończył nauki polityczne i stosunki międzynarodowe na Amerykańskim Uniwersytecie w Bejrucie w Libanie. Następnie uzyskał tytuł magistra oraz doktora antropologii na Uniwersytecie Columbia w USA.”
2002				2. ISLAMSKA REPUBLIKA AFGANISTANU Banknot wydany w roku 2002 o nominale 5 Afganów, {rozmiary: 5,5 x 13,1 cm}, drukowany przez Giesecke & Devrient w Niemczech. Na awersie godło Banku Afganistanu. Na rewersie: Bala Hissar ("Wysoki Fort") stara forteca w południowej części Starego Miasta w Kabulu. Bala Hissar w 1879 roku. współczesne zdjęcie	Wikipedia : „Po studiach Aszraf Ghani wykładał na Uniwersytecie w Kabulu (1974–1977), na Uniwersytecie Aarhus w Danii (1977), Uniwersytecie Kalifornijskim (1983) oraz Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w Baltimore (1983–1991). W 1991 roku rozpoczął pracę w Banku Światowym, zajmując się projektami ds. Azji Wschodniej i Azji Południowej. W latach 90. XX wieku spędził pięć lat w Rosji, Chinach i w Indiach, zarządzając projektami rozwojowymi w tych państwach. W 2002 roku objął stanowisko ministra finansów w gabinecie prezydenta Karzaja. Jako minister finansów przeprowadził szereg reform strukturalnych, które stworzyły podwaliny systemu finansowego w kraju.”
2004				2. ISLAMSKA REPUBLIKA AFGANISTANU Moneta wydana w roku 2004 o nominale 2 Afganów. Mennica Paryska w Pessac we Francji. {średnica: 2,2 cm – waga: 4,1 g} godło republiki ٢= cyfra 2 ۱۳۸۳ - SH 1383 (2004)	„Ghani doprowadził do wprowadzenia nowej waluty, skomputeryzował resort finansów, budżet państwa ustanowił głównym narzędziem polityki finansowej, oraz zreformował system podatkowy i celny. W 2004 roku Aszraf Ghani objął funkcję kanclerza Uniwersytetu w Kabulu.” W 2014 Ghani został prezydentem, a Abdullah Abdullah (ur.1960), jego przeciwnik w wyborach prezydenckich, objął przywrócone po 13 latach stanowisko premiera.